Voormalig militair complex in Twekkelo
Na de Duitse invasie van mei 1940 werden de bestaande militaire complexen (legerplaatsen, kazernes, vliegvelden, militaire havens) in ons land direct in gebruik genomen door de Duitse Wehrmacht. Een deel van deze complexen was nog bescheiden van opzet, zoals de vliegbases Deelen en Twente. De vliegbasis Twente werd door de Duitsers omgevormd tot een groot militair vliegveld (Fliegerhorst Twente). Na de Tweede Wereldoorlog besloot men om vliegbasis Twenthe (zoals het vliegveld na oorlog werd gedoopt) met als ruggengraat de Duitse toevoegingen (gebouwen en infrastructuren) in verkleinde vorm als militaire basis te gaan gebruiken voor stationering van diverse eenheden. Twenthe werd al snel de eerste basis waar straaljagers werden gestationeerd.
Om in geval van concrete militaire dreiging en een aanval (periode Koude Oorlog) als leger te kunnen blijven functioneren en reageren bleek onder meer voor de militaire vliegbases bij Leeuwarden, Twenthe, Eindhoven en Volkel de bouw van zogenaamde dislocaties (op ruime afstand van het vliegveld gelegen geheime War Operations Centers) zeer gewenst. Zo kon in geval van aanvallen het commando door blijven functioneren. Men hield namelijk sterk rekening met een nucleaire aanval op de militaire doelen en derhalve moest een dergelijk commandocentrum gerealiseerd worden buiten het gebied waar de gevreesde Fall-out neer zou komen.
Besluit B&W Enschede 3 juni 2023
Het college van B&W in Enschede heeft in 2022 besloten de procedure, om het complex aan te wijzen als gemeentelijk monument, te starten. Het complex is inmiddels onderzocht door specialisten en het blijkt ruimschoots te voldoen aan de criteria om gemeentelijk monument te worden. Dit is op 13 juni 2023 bevestigd door de gemeentelijke monumentencommissie. Na dit onderzoek, en het gegeven dat de eigenaar geen zienswijze heeft ingediend, besluit het college de procedure af te ronden en het unieke complex definitief aan te wijzen als beschermd gemeentelijk monument.
Voor vliegbasis Twenthe kwam de locatie in Twekkelo, acht kilometer ten zuidwesten van de basis in beeld. Dit gebied lag ver genoeg verwijderd en ten opzichte van het vliegveld in de heersende windrichting (zuidwesten wind) waardoor men het risico op een besmetting door Fall-out kon minimaliseren. Op het door bospercelen omgeven terrein aan de Haimersweg werd een complex tot stand gebracht bestaande uit een kantoorgebouw (Tw1), een klein magazijn (Tw2), een groot magazijn (Tw3), een trafogebouw (TwTr), een wateropslag met pompkelder en een schuilplaats voor 20 personen. De wateropslag met pompenkelder en de schuilplaats kwamen half onder- en half bovengronds onder een aanaarding te liggen tussen het kantoor en het kleine magazijn. Achter het kantoor werden volgens de plattegrond uit 1961 drie antennemasten opgericht die in verbinding met het kantoorgebouw stonden. Ook werden op het terrein achter de gebouwen ondergrondse opslagtanks voor brandstof aangelegd.
Wings/War Operations Center Twekkelo (afgekort “WOC Twekkelo”) opgericht in het verlengde van hoofdstartbaan 24 (later aangeduid als baan 23) kreeg de volgende functies: 1: Radiopeilbaken voor in geval van calamiteiten op hun instrumenten landende vliegtuigen. 2: Communicatiecentrum in een oorlogssituatie, waarbij vanuit het complex de communicatie tussen eenheden voorgezet kon worden. 3: Installatie voor maken van vloeibare zuurstof (voor piloten van jachttoestellen). 4: Opslag van geneeskundige middelen. 5: Mobilisatiecomplex voor de vliegbasis. Verder was er in het kantoorgebouw later een bureau audio/video ingericht voor het opnemen van Nederlandse radio- en TV-programma’s voor de in het buitenland gelegerde troepen.
Het complex Twekkelo is ontworpen door het bouwbureau van de Koninklijke Luchtmacht (BABOV, arrondissement Oost, hoofd Luitenant-Kolonel der Genie H. Tesink) en dateert uit de periode van 1962 – 1965. Als adviseur werd Ingenieursbureau H. Schuiling ci uit Hengelo ingeschakeld. Daarnaast is Bouwkundig Ingenieurs- en Adviesbureau Sassen uit Enschede ingeschakeld voor constructies. De oudste ontwerptekeningen dateren uit 1960, de definitieve tekeningen dateren hoofdzakelijk uit 1961. De bouw begon echter in medio 1962 en in 1965 vond de oplevering plaats.
Het grote magazijn is iets later tot stand gekomen op een bijgevoegd perceel, want op de plattegrond van het complex uit 1961 is deze nog niet ingetekend. Later, toen de dreiging van de Koude Oorlog voorbij was, werd het complex vooral een opslag van de Koninklijke Luchtmacht. Toen eind 2007 vliegbasis Twenthe werd opgeheven was ook het complex Twekkelo functieloos geworden. Binnen het Project Ontwikkeling Militaire Terreinen (PrOMT) is het complex daarna afgestoten en ter ontwikkeling verkocht aan een particulier.
Bronnen:
-Het Cuypersgenootschap (L. Dubbelaar) dd. 7 april 2021
– Gemeente Enschede
Foto’s: SCEE
