Enschede 2024, 700 jaar stadsrechten

Eindelijk heeft Enschede in 2025 iets te vieren, namelijk 700 jaar stadsrechten. Door de gemeente Enschede is hiervoor een bedrag van 1 miljoen euro beschikbaar gesteld voor burgerinitiatieven om deze gebeurtenis uitbundig te kunnen herdenken. En na tachtig jaar afwezig te zijn geweest komt in 2025 de geheel gerestaureerde TET tram1 hopelijk terug naar Enschede. Daarnaast is het precies tachtig jaar geleden dat Enschede van de Duitse bezetter is bevrijd.
Kortom, alle reden voor een feestelijk jaar in 2025.
Maar plotseling uit het niets duikt een amateurhistoricus op die 700 jaar stadsrechten niet alleen in twijfel trekt maar stellig beweert dat er geen enkel bewijs is dat Enschede 700 jaar geleden deze rechten heeft verworven. Dat is toch even schrikken; alsof je vlak voor je verjaardag wordt gezegd dat je eigenlijk helemaal niet jarig bent.

Hoe was het ook alweer.
Op zondag 15 december 1325 verleent bisschop Johan van Diest op het Huys to Ghore stadsrechten aan Enschede. Een van deze rechten is het voeren van een ‘stadtsigeli’, het stadszegel waarmee alle officiële stukken worden gewaarmerkt.
Het oudst bekende en waarschijnlijk ook het eerste stadszegel stelt de heilige Jacobus de Oudere (ook wel Jacobus de Meerdere) voor, de patroon van de kerk en de parochie van Enschede. In de linkerhand houdt hij een staf vast, op de rechterhand draagt hij de kerk. Dit verwijst naar Jacobus als bisschop van Jeruzalem; dat is echter een functie die aan Jacobus de Mindere is toegeschreven. Hier is het een voorbeeld van het feit dat kenmerken van beide Jacobussen soms door elkaar gehaald zijn. Op het randschrift staat S(IGILLUM) OPI-DIENSCHEDE, wat wil zeggen: het zegel van de stad Enschede.

Dit zegel, gevoerd tot 1647, is tegelijkertijd het stadswapen dat op oude gedenkpenningen voorkomt. In de zeventiende eeuw krijgt Enschede een nieuw zegel, vermoedelijk na de eerste Münsterse Oorlog (1665-1666). Op dat zegel staat een slaghek: drie dwarsbalken samengehouden door twee kruisbalken, in het midden door twee touwen kruiselings verbonden. Met dit zegel en ook met de toen ingevoerde schrijfwijze Eindscheide wil het stadsbestuur benadrukken dat Enschede de ‘eindscheiding’ is tussen Overijssel en het bisdom Münster.

In een brief van 3 november 1815 zendt de burgemeester van Enschede aan de Hoge Raad van Adel een tekening met het wapen van Enschede zodat dit kan worden bevestigd. In deze brief staat de mededeling van de burgemeester ‘dat ik geenerhande mededeeling nopens den oorsprong en verkrijging [van het wapen] (welke zich in de oudheid verliezen) in staat ben te geven, doch dat hetzelve van aloude tijden af steeds gevoerd en onder anderen, voor het stadhuis alhier (zijnde voor omstreeks twee honderd jaren gebouwd) aldus uitgehouwen is’. De heraldisch tekenaar van de ontwerptekening uit 1815 is onbekend.

Vanaf 1819 mag Enschede het wapen met het rode hek voeren, zo beslist dan de Hoge Raad van Adel. Het wapen wordt 1840 ingevoerd en toont hetzelfde schild, gedekt met een gouden prinsenkroon, vastgehouden door twee klimmende leeuwen die de toeschouwer moedig in de ogen kijken.
Het kan toch niet waar zijn dat Enschede in vele eeuwen illegaal een stadszegel heeft gebruikt?

Bij de brand van 1862 wordt Enschede geheel verwoest. Archiefmateriaal van vóór die brand is er maar heel erg weinig. Wel heeft men in het archief in de kelder van het stadhuis nog stukken gevonden die tijdens de brand in een speciale kist zijn opgeslagen. Daarin zit ook de inventarislijst van het archief, waarvan dit het eerste blad is: ‘Inventaris van acten en stukken betreffende de gemeente Enschede, welke in de kist op het Raadhuis zijn gedeponeerd’.
Ter gelegenheid van het 600-jarig bestaan van de stad Enschede in 1925 heeft de firma M.J. van der Loeff een geschrift uitgegeven met de titel ‘De Enscheesche stadsbrief van 1325’, geschreven door C.J. Snuif. Deze behandelt de stadwording aan de hand van de bekende gegevens van mr. J.W. Racer, maar verkondigt over de betekenis van deze brief van Sint-Luciendag (15 december 1325) een afwijkende mening.
Hoe dan ook: in 2025 vieren we gewoon het feit dat Enschede 700 jaar geleden stadsrechten heeft verkregen en hopen we dat de bevolking van Enschede deze mijlpaal uitbundig gaat vieren.

1936
Door de samenvoeging van Lonneker en Enschede ontstaat een nieuwe gemeente Enschede. Bij Koninklijk Besluit van 25 augustus 1936 mag deze het wapen van de stad Enschede gebruiken, zij het met een tweetal wijzigingen: het weglaten van het Andreaskruis en de afronding van het schild aan de onderkant.