Een vuilnisbelt.

Plattegrond der gemeente Enschede (1907)

De Stadsmaten: van stadsweide tot villapark

Eeuwenlang wordt in Enschede het huishoudelijk afval vooral in de stadsgracht en op de akkers rond de stad gegooid. In 1898 komt er aan de westkant van de gemeente, voorbij het Volkspark, op de voormalige erve Poolman (aan de tegenwoordige Wethouder Nijhuisstraat) een officiële vuilnisbelt met mestbergplaats. Op de kaart is te zien dat deze voorziening zich voorbij de gemeentegrens bevindt, op het grondgebied van Lonneker.

De belt van de gemeentelijke reinigingsdienst is 25 jaar later al 25 meter hoog en geeft dan veel overlast. Daarom koopt de gemeente een lap grond van meer dan 100 hectare aan in het zuidelijk gelegen natte Usselerveen. Nadat het moerasgebied is drooggelegd, wordt het afval van de oude stortberg naar deze gronden vervoerd om daar te worden verspreid.

Om te onderzoeken of vuilstorting en ontginning van woeste grond samen kunnen gaan, komt er in 1931 een proefboerderij op het geëgaliseerde terrein aan de Usselerveenweg. Dat wordt geen groot succes: er kan eigenlijk alleen gras groeien vanwege alle rommel in de grond. In de proefboerderij komt daarom een melkveehouderij die bijna honderd jaar later nog steeds bestaat.

In 1899 werd de Gemeentelijke Reiniging opgericht. Enschede had toen 23.000 inwoners. Erve Poolman, dat buiten de stad gelegen was, werd toen aangekocht. Er werd besloten het vuil daar naartoe te brengen. Aan de Wethouder Nijhuisstraat werd het erf verbouwd tot stallingsruimte voor paarden en wagens van de reinigingsdienst. Met al het huisvuil had in 1925 de vuilnisbelt al snel een hoogte van 25 meter Dat veroorzaakte stank en ongedierte. Geregeld stond de belt ook in de brand.
Nieuwe vuilnisbelt
In 1924 kocht het gemeentebestuur 60 hectare woeste grond aan in het Usselerveen. De hoge berg vuilnis moest verdwijnen. Om het vuil vanaf de Weth. Nijhuisstraat naar het Usselerveen af te kunnen voeren werd besloten een smalspoor aan te leggen van ongeveer 6 kilometer. De spoorlijn werd geheel in eigen beheer aangelegd. Rails, locomotieven en in het begin 20 kleine spoorwagons zorgden ervoor, dat in 1926 het vuilnis werd afgevoerd naar het Usselerveen. Het lijntje vervolgde zijn weg vanaf Gemeentelijke Reinigingdienst via Stadsveld en vanaf de Oude Dijk was in één rechte lijn, dat twee keer de huidige Broekheurnering doorkruiste. Het stukje Rondemaatweg tussen Mediant en ’t Helmgras was ook onderdeel van het spoortje.

In 1951 werd de wijk Stadsveld gebouwd en omdat het rijden met een vuilnistrein door een dicht bewoond gedeelte van deze wijk niet gewenst was. werd er een overlaadstation aan de Usselerrondweg gebouwd. Ook de oversteek van de drukke Haaksbergerstraat moest vermeden worden. Daardoor werd het spoor naar het Usselerveen met twee kilometer bekort en kon het aantal ritten per dag toenemen. Het overlaadstation was gelegen tegenover het huidige Shell-tankstation aan de Broekheurnering, naast de wat oudere huizen aan de Usselerrondweg aldaar. Bij het bouwen van dit overlaadstation werden de laatste resten van de oude vuilnisbelt gebruikt als ophoging van de oprit.

De wijze van vuilstorting bleek toch grondverkwistend te zijn, reden waarom men steeds getracht heeft andere vormen van vuilverwerking te vinden. Ook na de oorlog werd het Usselerveen nog geruime tijd benut als stortplaats voor het Enschedese huisvuil. Het aanbod van vuil was dermate groot dat de nog beschikbare grond spoedig opgebruikt was. Over meerdere gedeelten werd dan ook voor de tweede keer gestort. De vuilnisbelt in het Usselerveen werd een keer zo hoog als bedoeld en was in gebruik tot 1969, waarna het vuilnis elders werd afgevoerd.

De lange Usselermarkeweg maakte onderdeel van de spoorlijn uit en werd later grotendeels geasfalteerd.
Er is een weiland aan de Jacobsrietweg, direct voorbij de Usselerstroom, dat voor de omheining geen houten palen heeft maar op maat gezaagde spoorstaven. Er zijn meerdere weilanden voorzien van dit ijzerwerk. Deze zouden zo maar van de opgeheven spoorlijn kunnen zijn?