Sint Willibrordsabdij

Ingeklemd tussen de Bielheimerbeek  en de Abdijlaan in Doetinchem ligt de Sint Willibrordsabdij. De abdij ligt op een deel van het landgoed Slangenburg van ruim 66 hectare. Het uitzicht op de bossen, beken en de natuurlijke schoonheid ondersteunt de spirituele sfeer. Het complex bestaat uit twee onderdelen namelijk de Abdijkerk, gewijd voor de eredienst en  bedoeld als Godshuis, waaraan verbonden het klooster. Nadat in 1945 de benedictijner monniken vanuit de Sint Paulus abdij uit Oosterhout in Doetinchem aankwamen werden deze gehuisvest in kasteel Slangenburg. Het kasteel paste echter niet bij de sobere levensstijl van de monniken. In 1948 werd toen begonnen met de bouw van een nieuw klooster naar een ontwerp van architect K.P. Tholens, de vader van de eerste abt van de abdij. In 1952 werd uiteindelijk de bouw voltooid. De creativiteit waarmee de monniken hun nieuwe abdij vormgaven is nog altijd bijzonder. Daarom werd de abdij in 2020 verkozen tot “ruwe diamant” van de gemeente Doetinchem. De abdij is een gemeentelijk monument van de gemeente Doetinchem.

De Sint Willibrordsabdij in Doetinchem is een actief klooster dat niet alleen religieus, maar ook cultureel erfgoed is. Het complex bevat een abdijkerk, een abdij, een boekbinderij, kloostertuinen en een bibliotheek met ruim 50.000 banden op het gebied van theologie en filosofie.

De kapel in de abdij is gebouwd in de neoromaanse stijl in de periode 1948-1952. Kenmerkend voor het neoromaanse zijn onder meer het gebruik van ronde bogen, dikke muren en relatief kleine ramen. De abdij en de kapel zijn door de monniken zelf gebouwd. De abdijkerk is de gehele dag geopend voor bezoek.

Daarnaast is er de Abdijhoeve Bethlehem, een benedictijns retraitecentrum met 36 logeerkamers. Hier kunnen programma’s worden gevolgd zoals: stilteweekenden, retraites, themaweken en kunnen mensen worden uitgenodigd om de stilte van de abdij in te ademen en tot zichzelf te komen waarmee het zijn religieuze en culturele waarde behoudt en deelt met bezoekers. Religieus erfgoed in Nederland is dus niet alleen een weerspiegeling van geloof, maar ook van cultuur, kunst en geschiedenis. Het behoud en de waardering ervan dragen bij aan het begrip van onze gezamenlijke identiteit en het respect voor diverse tradities.

Wij worden gastvrij onthaald door broeder Johan te Velde die 13 jaar als monnik verbonden is aan de abdij. Voor hem biedt de natuur een ruimte die helpt om de stilte in jezelf te zoeken. Voor Johan te Velde leveren de ruim 44 vrijwilligers en 5 vaste medewerkers een belangrijke bijdrage aan de continuïteit en de economische activiteit van de abdij. Hij benoemd ook de begraafplaats achter de abdij bij de Bielheimerbeek, met een mix van jonge en oude bomen. Overigens voegt hij er aan toe dat het zingen in de liturgische vieringen voor hem ook heel belangrijk is.

In de abdij wonen en werken op dit moment 10 monniken die gezamenlijk zorg dragen voor de exploitatie van de abdij die ook in economische zin volledig op zichzelf is aangewezen. Werk naast gebed behoort tot het kloosterleven waarbij ritme en structuur belangrijk zijn. De regel van Benedictus, waartoe de monniken zich verbonden hebben legt de nadruk op “ora et labora” wat zoveel betekent als bidden en werken. De monniken vieren zes gebedsdiensten per dag die vrij toegankelijk zijn voor iedereen. In deze diensten komt de schoonheid tot expressie in muziek, woorden en rituelen als een manier om God te eren.

De Sint Willibrordsabdij draagt  het motto “Confessio et Pulchritudo” (“Belijdenis in Schoonheid”). Voor de monniken zelf impliceert “Belijdenis in Schoonheid” een aantal levensaspecten:

-Een leven van toewijding aan God door schoonheid
Ze zien schoonheid niet als luxe, maar als een manier om God te belijden. Elke handeling — gebed, stilte, zang, werk — kan schoonheid uitstralen: in vorm, in aandacht, in liefde. Het is een spirituele discipline.

-Regelmaat, ritme, discipline
Structuur in de dag: vaste tijden voor gebed, tijden van werk, tijden van rust, stilte. Die ritmiek helpt om schoonheid niet incidenteel te beleven, maar geïntegreerd in het leven.

-Eenvoud en soberheid
Schoonheid hoeft niet uitbundig te zijn, maar is geworteld in eenvoud. Sober eten, eenvoudige kleding, bescheiden leven — dit alles werkt mee om de aandacht te richten op wat echt wezenlijk is.

-Gastvrijheid
De monniken ontvangen gasten. Dat is geen bijkomstigheid, maar een wezenlijk deel van hun missie. De manier waarop ze de abdijhoeve Betlehem inrichten, hoe ze met gasten omgaan alles moet getuigen van schoonheid, rust, aandacht en respect.

-In verbondenheid met de natuur
Het landschap met bossen en stilte maakt deel uit van de spiritualiteit. De schoonheid van de schepping helpt hen dichter bij God te zijn, tot contemplatie ofwel diepe overpeinzing te komen.

-Innerlijke vorming
“Confessio” doet vermoeden dat het niet alleen extern is, het is ook belijdenis, getuigenis, intern beleven. De monniken moeten hun hart, hun gedachten, hun intenties vormen zodat hun hele leven extern én intern in schoonheid gestalte krijgt.

 

 

Het glasraam is een schitterend kunstwerk dat door een aantal enthousiaste Limburgse glazeniers, die zich Het Collectief noemen, is vervaardigd. Onder auspiciën van Atelier Ruiten Arts & Objects te Geleen werkten Harrie Ruiten (projectleider), Rob Koenders, Jean Colen, Cor Kremers, Brigitte Thielen en ook Marina zelf anderhalf jaar aan dit raam.

Het ontwerp is in onderling overleg tussen de monniken en de makers tot stand gekomen. De bedoeling was om een creatieve en figuratieve verbinding tussen Abdij en Abdijhoeve, tussen monniken en gasten, tot uitdrukking te brengen die tegelijk ook een kunstzinnige spirituele synthese zou verbeelden.

Het raam vertelt  meerdere verhalen. Genesis is er in te vinden maar ook de Jacobsladder. De levensboom kun je ook zien als een labyrint van een eindeloze lijn. De kijker kan zijn eigen verhaal zoeken of maken.

Op 28 december 2020 werd in de Benedictuskapel van de Abdijhoeve het glasraam geïnstalleerd dat is geschonken door een van de vrijwilligsters, Marina Poussart.  Jarenlang was zij regelmatig gastvrouw in wat toen nog het Stiltecentrum Betlehem heette.

Waarom religie cultureel erfgoed is

Immaterieel erfgoed

Rituelen, gebeden, tradities, feesten en ceremonies (zoals Pasen, Ramadan, Holi) zijn onderdeel van immaterieel cultureel erfgoed. Deze gebruiken worden van generatie op generatie doorgegeven en vormen een belangrijk deel van de culturele identiteit van een gemeenschap.

Materieel erfgoed

Religieuze gebouwen: kerken, moskeeën, tempels, synagoges. Monumenten en kunstwerken: iconen, altaarstukken, kalligrafie, standbeelden, religieuze manuscripten. Historische locaties: pelgrimspaden, kloosters, begraafplaatsen. Dit alles vertelt over geloofsbeleving én maatschappelijke ontwikkeling door de eeuwen heen.

Sociaal-culturele betekenis

Religie beïnvloedt taal, muziek, kleding, sociale gebruiken en waarden van een gemeenschap. Het vormt een belangrijke identiteit en collectieve herinnering.

Voorbeelden in Nederland

Materieel: De Sint Willibrordsabdij in Doetinchem, de Dom van Utrecht, de Joodse synagoge in Enschede.

Immaterieel: Kloostertradities, processies, zang en liturgische rituelen, gebedspraktijken.

Religie als geloofsovertuiging zelf is geen erfgoed; het is de historische, sociale en culturele uitdrukking ervan die tot erfgoed wordt gerekend. UNESCO noemt dit “tastbaar en ontastbaar erfgoed verbonden met religieuze praktijken”. Kortom: religie wordt cultureel erfgoed wanneer de uitingen ervan (gebouwen, rituelen, kunst, tradities) betekenisvol zijn voor cultuur, geschiedenis of identiteit.

Tastbaar religieus erfgoed in Nederland

Nederland herbergt duizenden religieuze gebouwen die getuigen van eeuwenlange geloofsbeleving en architectonisch vakmanschap. Voorbeelden zijn onder andere:

Kerken: zoals de Sint Josefkerk en de Jacobus de Meerdere kerk in Enschede. (beiden een rijksmonument) Kloosters: zoals het voormalige klooster in Dolphia. (gemeentelijk monument)Synagogen: zoals de Synagoge in Enschede. (rijksmonument) Moskeeën: zoals de Yunus Emre moskee in Almelo. Deze moskee krijgt binnenkort de rijksmonumentstatus in het kader van het Post-65-programma. Deze gebouwen zijn vaak rijk aan kunstwerken, glas-in-loodramen, altaarstukken en liturgische voorwerpen die de religieuze geschiedenis weerspiegelen.

Ontastbaar religieus erfgoed

Naast fysieke structuren omvat religieus erfgoed ook immateriële elementen.  Rituelen: zoals doop, huwelijk en begrafenis. Feesten: zoals Kerstmis, Pasen, Ramadan en Jom Kipoer. Muziek: zoals gregoriaanse zang, psalmzingen en koralen. Taal: zoals Bijbelvertalingen, gebeden en preken. Ambachten: zoals het maken van religieuze gewaden en iconen. Deze praktijken dragen bij aan de gemeenschappelijke identiteit en het culturele geheugen van gemeenschappen.

Religieus erfgoed op de UNESCO Werelderfgoedlijst

Hoewel Nederland geen religieus gebouw op de Werelderfgoedlijst heeft staan, zijn er wel locaties met religieuze betekenis die tot het werelderfgoed behoren. Bijvoorbeeld de Grachtengordel in Amsterdam, die niet alleen architectonisch waardevol is, maar ook een belangrijke rol speelde in de verspreiding van het protestantisme in de 17e eeuw.

Beheer en toekomst van religieus erfgoed

Door ontkerkelijking en veranderende maatschappelijke functies staan veel religieuze gebouwen onder druk. Initiatieven zoals Kerken Tellen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed verzamelen gegevens over de staat en functie van gebedshuizen in Nederland. INFO: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Daarnaast is er het programma Toekomst Religieus Erfgoed, dat zich richt op het behoud en herbestemming van deze gebouwen.

 

Adres:

Sint Willibrordsabdij

Abdijlaan 1

7004 JL Doetinchem

Telefonisch bereikbaar op tel. 0315-298268, van 10:30-12:00 uur, 13:30-16:30 uur en 19:45-20:15 uur.

M:  info@willibrords-abbey.nl

M:  br.johantevelde@willibrords-abbey.nl

Bronnen:

-Rijksdienst cultureel Erfgoed.

-Sint Willibrordsabdij.

Foto's

-Marcel van den Bergh.

-SCEE.