Beiaardcultuur
 De afgelopen 100 jaar hebben beiaardiers en vele anderen die zich voor de lokale beiaardcultuur inspannen dit immateriële erfgoed steeds weer weten te vernieuwen. Dankzij hen is het carillon nog altijd regelmatig te horen in veel dorpen en steden, ondanks de opkomst en populariteit van nieuwere muzikale media.
 Landelijk wordt de Beiaardcultuur gedragen door de Koninklijke Nederlandse Klokkenspel-Vereniging (KNKV). De KNKV heeft ervoor gezorgd dat de Nederlandse beiaardcultuur in 2014 aan de Inventaris
Immaterieel Erfgoed Nederland is toegevoegd. Een volgende stap is om de Nederlandse Beiaardcultuur voor te dragen aan het UNESCO register Immaterieel Erfgoed. Daarvoor is een goed functionerend erfgoed zorgplan nodig.
 In een erfgoed zorgplan zijn problemen bij de overdracht naar volgende generaties in kaart gebracht. Vervolgens is vastgelegd hoe deze zullen worden opgelost. Belangrijk in de uitvoering van het erfgoed zorgplan is het borgen van de beiaardcultuur: het gaat niet alleen om het beschermen van de instrumenten, maar ook om het doorgeven van kennis aan nieuwe generaties, voortdurend promoten en vernieuwen van de traditie en in verbinding blijven met het maatschappelijk gebeuren van nu.
Toen ik in het voorjaar van 2018 door de gemeente Enschede gevraagd werd om de nieuwe beiaardier te worden van de Grote Kerk was de uitdrukkelijke opdracht aan mij om een brug te slaan tussen het carillon en de stad.
 Dat doe ik met veel plezier, onder andere door met mijn spel aan te sluiten bij (lokale) actualiteiten en activiteiten, verzoeknummers voor carillon te bewerken en te spelen, mini-excursies te organiseren, en door met lokale musici op te treden, zoals met de band Quasimodo ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van Broodje Cultuur.
 Verder ben ik samen met de StadsBeiaardier van Oldenzaal een workshop aan het voorbereiden over de CampusBeiaard van de Universiteit Twente. Ook is er een educatief project voor basisschool leerlingen in de maak over het carillon in het algemeen en StadsCarillon Enschede in het bijzonder.
Het instrument
Het carillon, de beiaard of het klokkenspel is rond 1500 ontstaan in de Lage Landen (Nederland, België en de Franse Nederlanden). Het is het oudste muzikale massamedium uit de geschiedenis en op dit moment ook het grootste muziekinstrument ter wereld.
Het instrument bestaat uit een serie chromatisch gestemde klokken die met handen en voeten worden bespeeld via een stokkenklavier. De klokken zelf bewegen niet. Elke toets is met een stalen draad verbonden aan een klepel, die door die toets naar beneden te duwen tegen de klokwand wordt getrokken (.
De klokken worden gegoten uit brons. De diameter en het profiel van de klok bepalen de toonhoogte en de klankkleur.
Enschede kreeg haar eerste carillon op 19 april 1929. Het was een geschenk van de familie Van Heek aan de stad. Deze klokken werden gegoten door de Engelse klokkengieters Gillett & Johnston. Helaas zijn de 32 grootste klokken tijdens de tweede wereldoorlog door de Duitsers meegenomen en omgesmolten.
StadsCarillon Enschede bestaat nu uit 49 klokken, des-es-f-chromatisch-es4, maar aangesloten op het klavier als Bes-c-d-chromatisch-c4. De klokken wegen samen iets meer dan 10.000 kg.
De grootste 29 zijn uit 1950-51 en door de firma Van Bergen gegoten. De overige 20 zijn in 1980-82 door Koninklijke Eijsbouts geleverd.
Bijna alle klokken hangen in de torenspits. Vier klokken (des-es-f-as) hangen op de torenzolder. Deze worden niet alleen als carillonklokken, maar ook als luidklokken gebruikt.
De beiaardier
Het instrument wordt bespeeld door een beiaardier. Mijn voorgangers waren Benno de Bruijn (19291943), Dick van Wilgenburg (1945-1964), Willem Mesdag (1965-1991) en Joke Brandsma (19912017).
Van oudsher werd StadsCarillon Enschede wekelijks bespeeld van 12.30-13.30u tijdens de markt op dinsdag, die vroeger plaatsvond rondom de Grote Kerk. Vandaar ook dat dit gebied de Oude Markt heet. Sinds de markt in 1958 verplaatst is naar wat nu het Van Heekplein heet, is de marktbespeling eigenlijk niet meer functioneel.
Bij mijn aanstelling als StadsBeiaardier, hebben we gekozen voor een reguliere bespeling op de eerste koopzondag van de maand (13-14u), en in de zomertijd vaak ook op de derde koopzondag van de maand (13-14u). Verder wordt het carillon bespeeld voorafgaand aan Kerst, voorafgaand aan Sinterklaas, op 4 mei (17-18u), en bij nader te bepalen andere bijzondere gelegenheden.
Op dit moment heeft de gemeente Enschede budget voor 25 bespelingen/activiteiten per jaar. Meer informatie vindt u in het jaarprogramma kom Kijken, kom Luisteren!
Beiaardier Esther Schopman.  stadsbeiaardier.enschede@gmail.com
Bronnen
  • Bureau Siebe Rossel, http://www.shsel.nl/wp-content/uploads/2014/12/immaterieel-erfgoedverkort-eindverslag-12-2014.pdf
  • UNESCO, https://ich.unesco.org/en/convention
  • Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland, https://www.immaterieelerfgoed.nl/
  • Koninklijke Nederlandse Klokkenspel-Vereniging, https://www.klokkenspel.org/
  • StadsCarillon Enschede, https://stadscarillonenschede.weebly.com/ Figuur
Foto’s: SCEE.